Ποιες είναι οι τυπικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε όταν είμαστε παιδιά και έφηβοι;

Το να μεγαλώνει κανείς και το να είναι κανείς νέος δεν είναι πάντοτε εύκολο. Όταν είμαστε μικροί, υπάρχουν πολλά πράγματα που χρειάζεται να μάθουμε. Μαθαίνουμε πώς να περπατάμε, πώς να μιλάμε, πώς να κατανοούμε και να διαχειριζόμαστε τα συναισθήματά μας, πώς να επικοινωνούμε και πώς να κάνουμε παρέα με φίλους και ενήλικες. Επίσης, μαθαίνουμε πώς να ενεργούμε σε πολλές διαφορετικές περιστάσεις. Καθώς μεγαλώνουμε, συνεχίζουμε να μαθαίνουμε πολλά νέα πράγματα για τον εαυτό μας και τον κόσμο, καθώς και να βιώνουμε πολλά διαφορετικά συναισθήματα, αισθήσεις και καταστάσεις. Είναι, λοιπόν, αναμενόμενο ότι κάποια από τα νέα πράγματα που μαθαίνουμε ή βιώνουμε ίσως μας δυσκολεύουν και μας προκαλούν δυσφορία. Με τόσα πολλά πράγματα που έχουμε να μάθουμε και τόσα πολλά που χρειάζεται να ξεπερνάμε στη ζωή είναι αναμενόμενο ότι μπορεί κάποιες φορές να δυσκολευόμαστε κάπως ή να καθυστερούμε να αποκτήσουμε δεξιότητες, να κατανοήσουμε και να διαχειριστούμε δύσκολα συναισθήματα ώστε να έχουμε την κατάλληλη συμπεριφορά ανά πάσα στιγμή. 

Εάν κάποιες δυσκολίες μου είναι τυπικές (συνηθισμένες), πότε χρειάζεται να προβληματιστώ;

Δεν είναι εύκολο να διαχωρίσει κανείς μια τυπική (συνηθισμένη) από μια μη τυπική συμπεριφορά. Κατά κανόνα, ωστόσο, υπάρχουν έξι πράγματα που μπορούν να μας βοηθήσουν να τις διαχωρίσουμε:  

• Συχνότητα. Οι περισσότερες ανησυχίες προκύπτουν όταν η συχνότητα με την οποία εκδηλώνονται τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές μας παρεμβαίνει στη ζωή μας. Για παράδειγμα, είναι αναμενόμενο να ανησυχούμε κατά καιρούς όταν ερχόμαστε στη ζωή μας αντιμέτωποι με καινούργιες ή απαιτητικές καταστάσεις, όπως όταν αλλάζουμε σχολείο ή τσακωνόμαστε με έναν φίλο μας. Όμως, το να ανησυχούμε όλη την ώρα, κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας ή καθημερινά, ίσως είναι ανησυχητικό.  
• Ένταση. Οι περισσότεροι από εμάς βιώνουμε ήπια συναισθήματα με προσωρινά σκαμπανεβάσματα και οι συμπεριφορές μας δεν προκαλούν, συνήθως, ενόχληση. Είναι, για παράδειγμα, τυπικό να θυμώνουμε όταν μας προκαλούν ή να έχουμε εναλλαγές στη διάθεση οι οποίες δεν εμποδίζουν τις καθημερινές μας δραστηριότητες. Όταν, όμως, το να αισθανόμαστε έτσι έχει ως αποτέλεσμα να αποσυρόμαστε από τους περισσότερους φίλους μας, να γινόμαστε επιθετικοί ή να τσακωνόμαστε με την οικογένεια ή τους φίλους μας, να πετάμε ή να καταστρέφουμε πράγματα, να βλάπτουμε τον εαυτό μας ή να σκεφτόμαστε την αυτοκτονία, τότε ίσως υπάρχει ένδειξη ανησυχίας. 
• Διάρκεια. Ανησυχίες προκύπτουν επίσης όταν τα συναισθήματα ή οι συμπεριφορές μας διαρκούν περισσότερο από ό,τι αναμένεται για κάποια συγκεκριμένη περίσταση. Για παράδειγμα, είναι αναμενόμενο να θυμώνουμε για λίγο επειδή απογοητευτήκαμε για κάτι που μόλις συνέβη ή που δεν συνέβη. Όμως, το να αισθανόμαστε συχνά θυμό ή το να διαρκεί ο θυμός μας για περισσότερο από λίγες μέρες μπορεί να αποτελεί ένδειξη ανησυχίας.  
• Συνθήκη ή κατάσταση. Τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές μας εκδηλώνονται συνήθως ως απάντηση σε όσα συμβαίνουν γύρω μας.  Όμως, συναισθήματα ή συμπεριφορές που φαίνεται να εκδηλώνονται χωρίς προφανή λόγο μπορεί να αποτελούν ένδειξη ανησυχίας. Για παράδειγμα, το να αισθανόμαστε θλίψη μετά από κάτι που συνέβη και που μας προκάλεσε δυσφορία είναι πιο πιθανό να αποτελεί μια τυπική αντίδραση σε σχέση με  το να αισθανόμαστε θλίψη χωρίς να έχει συμβεί οτιδήποτε κακό. 
• Ασυνήθεις συμπεριφορές/ασυνήθεις εμπειρίες. Ορισμένες συμπεριφορές/εμπειρίες είναι ασυνήθεις και μπορεί να αποτελέσουν λόγο ανησυχίας ανεξάρτητα από τη συχνότητα, τη διάρκειά τους ή τη συνθήκη στην οποία εκδηλώνονται. Για παράδειγμα, εμπειρίες όπως ο αυτοτραυματισμός ή κάποιες  ασυνήθιστες εμπειρίες που έχουν να κάνουν με τις αισθήσεις μας, όπως το να ακούει κανείς φωνές ή να βλέπει πράγματα που οι άλλοι δεν βλέπουν, χρειάζονται άμεση προσοχή ή από κάποιον έμπιστο ενήλικα ή από κάποιον  επαγγελματία.
• Επίδραση στη λειτουργικότητα. Τέλος, ο πιο σημαντικός κανόνας όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε αν ένα συναίσθημα ή μια συμπεριφορά είναι τυπική ή όχι, είναι να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις που έχει στη ζωή μας. Συμπεριφορές και συναισθήματα που παρεμβαίνουν στο σχολείο, στις σχέσεις με τους φίλους μας, στην οικογένειά μας και στον ελεύθερο χρόνο μας είναι περισσότερο πιθανό να υποδηλώνουν σοβαρές δυσκολίες σε σύγκριση με συναισθήματα και συμπεριφορές που δεν παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή και δεν προκαλούν δυσφορία ή δυσκολίες. 

Ποιοι προβληματισμοί σχετίζονται με τα παιδιά και τους εφήβους; 

Οι προβληματισμοί για τα παιδιά και τους εφήβους χωρίζονται συνήθως σε τρεις βασικές κατηγορίες. 

• Η πρώτη κατηγορία αφορά στους προβληματισμούς που σχετίζονται με τη μάθηση κατά τη διαδικασία της ανάπτυξης. Οι προβληματισμοί που προκύπτουν από τέτοιου είδους δυσκολίες εμφανίζονται συνήθως πολύ νωρίς στη ζωή ενός παιδιού και φανερώνουν την αδυναμία του να κατακτήσει και να αναπτύξει συγκεκριμένες δεξιότητες, καθώς και να κατακτήσει τα αναμενόμενα ορόσημα ανάπτυξης, δηλαδή να καθυστερήσει ή να δυσκολευτεί  να μάθει καινούργια πράγματα, όπως ανάγνωση, γραφή, αριθμητική και αποτελεσματική επικοινωνία με τους άλλους.
• Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει προβληματισμούς που σχετίζονται με τα συναισθήματα. Οι προβληματισμοί που προκαλούνται από τέτοιου είδους δυσκολίες εμφανίζονται είτε στα πρώτα χρόνια της ζωής είτε και αργότερα, όπως στη μετέπειτα παιδική ηλικία ή στην εφηβεία. Συνήθως, αφορούν στην εμπειρία έντονων συναισθημάτων όπως ο φόβος, το άγχος, η λύπη και ο θυμός, και συχνά συνδέονται με την αποφυγή και την απόσυρση από ευχάριστες δραστηριότητες. 
• Η τρίτη και τελευταία κατηγορία περιλαμβάνει τους προβληματισμούς που σχετίζονται με τη συμπεριφορά. Οι προβληματισμοί που προκύπτουν από τέτοιου είδους δυσκολίες εμφανίζονται είτε στα πρώτα χρόνια της ζωής είτε και αργότερα, όπως στη μετέπειτα παιδική ηλικία ή στην εφηβεία. Αντανακλούν δυσκολίες στην κατανόηση των κανόνων και των κοινωνικών συμβάσεων, που οδηγούν σε ακατάλληλες ή παραβατικές συμπεριφορές. 

Παρακάτω μπορείς να βρεις μια λίστα με τους πιο κοινούς προβληματισμούς που προκύπτουν όταν είμαστε παιδιά ή έφηβοι. Να θυμάσαι ότι εάν εσύ ή ένας φίλος/μια φίλη σου βιώνει κάποια από αυτές τις δυσκολίες, δεν χρειάζεται ούτε εσύ ούτε εκείνος/εκείνη να την αντιμετωπίσει μόνος/μόνη του/της. Οι συνοπτικοί οδηγοί αυτού του πακέτου προσεγγίζουν λεπτομερώς όλους τους παραπάνω προβληματισμούς και σε παραπέμπουν σε περαιτέρω υλικό και πληροφορίες, ώστε να σε βοηθήσουν σε περίπτωση που αντιμετωπίζεις κάποια σοβαρή δυσκολία και να σου δείξουν τρόπους με τους οποίους μπορείς να ζητάς βοήθεια.