Πότε τα συνηθισμένα πειράγματα γίνονται εκφοβισμός;

Οι άνθρωποι τείνουμε να συνειδητοποιούμε ότι οι επώδυνες ή ενοχλητικές κοινωνικές εμπειρίες είναι μέρος της διαδικασίας της ανάπτυξης και ότι όλοι σχεδόν έχουμε αποτελέσει στόχο για πειράγματα τουλάχιστον μία φορά στη ζωή μας. Το να μάθουν πώς να ξεπερνούν τις αρνητικές κοινωνικές εμπειρίες είναι μια σημαντική δεξιότητα που χρειάζεται να κατακτήσουν τα παιδιά και οι έφηβοι. Ωστόσο, ο εκφοβισμός στην παιδική και την εφηβική ηλικία, τόσο για εκείνους που τον υφίστανται όσο και για εκείνους που τον ασκούν, είναι σημαντικό να μην παραβλέπεται, καθώς μπορεί να έχει μακροχρόνιες αρνητικές συναισθηματικές επιπτώσεις. Τα πειράγματα και η επιθετική συμπεριφορά προς τους συνομηλίκους γίνονται εκφοβισμός όταν: 

• Υπάρχει διαφορά ισχύος. Ο εκφοβισμός ασκείται από κάποιον που βρίσκεται σε θέση ισχύος (π.χ., τον πιο δυνατό σωματικά, τον πιο δημοφιλή, τον πιο εύρωστο οικονομικά, κ.λπ.) και κατευθύνεται προς κάποιον που θεωρείται λιγότερο ισχυρός.
• Υπάρχει πρόθεση πρόκλησης βλάβης. Ο εκφοβισμός μπορεί να πάρει τη μορφή σωματικής ή λεκτικής επίθεσης, η οποία χαρακτηρίζεται από απειλές, διάδοση φημών ή ηθελημένο αποκλεισμό ενός ατόμου από μια ομάδα. 
• Είναι επαναλαμβανόμενος. Ο εκφοβισμός ακολουθεί ένα συνεχές επαναλαμβανόμενο μοτίβο εχθρικών ή επιθετικών ενεργειών, οι οποίες κατευθύνονται προς το παιδί που αποτελεί τον στόχο.    
• Πράγματι προκαλεί βλάβη. Τα πειράγματα ή η επιθετική συμπεριφορά γίνονται εκφοβισμός όταν βλάπτουν την ευημερία ή τις καθημερινές δραστηριότητες του παιδιού που αποτελεί τον στόχο.

Τα παιδιά και οι έφηβοι δεν εκφοβίζουν συνήθως από κακία. Η εμπλοκή σε τέτοιου είδους συμπεριφορές δεν αντικατοπτρίζει το ποιοι είναι ως άτομα. Κάποιοι από τους λόγους για τους οποίους τα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να συμπεριφερθούν με κακία στους άλλους είναι: 

• Θέλουν να ταιριάξουν με μια ομάδα φίλων, οι οποίοι ενοχλούν έναν συμμαθητή τους.
• Δέχονται οι ίδιοι εκφοβισμό στο σπίτι ή το σχολείο.
• Αναζητούν την προσοχή των εκπαιδευτικών, των γονέων ή των συμμαθητών τους χρησιμοποιώντας αυτή τη δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά, ώστε να νιώσουν σημαντικοί.
• Είναι περισσότερο παρορμητικοί από τους συνομηλίκους τους και δεν έχουν ανακαλύψει υγιείς τρόπους εκτόνωσης των παρορμήσεών τους. 
• Έχουν την τάση να αντιλαμβάνονται τους συνομηλίκους τους ως εχθρικούς, ακόμα και όταν δεν είναι. 
• Δεν καταλαβαίνουν πραγματικά πώς μπορεί η συμπεριφορά τους να κάνει το θύμα να νιώσει (ειδικά τα μικρότερα παιδιά). Κάποια παιδιά ξεκινούν από το να κάνουν πλάκα σε συνομηλίκους, χωρίς να συνειδητοποιούν τη βλάβη που τους προξενούν.   

Τι είναι ο κυβερνοεκφοβισμός;

Ο εκφοβισμός μπορεί να είναι λεκτικός και σωματικός, και τον τελευταίο καιρό μπορεί να  γίνεται και μέσω του διαδικτύου. Στις μέρες μας, τα παιδιά και οι έφηβοι αλληλεπιδρούν και δημιουργούν σχέσεις με τους συνομηλίκους τους μέσω του διαδικτύου, χρησιμοποιώντας διάφορες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Στον εικονικό κόσμο δεν επεκτείνονται μόνο οι καλές πτυχές της αλληλεπίδρασης των συνομηλίκων μεταξύ τους αλλά και οι αρνητικές. Ο κυβερνοεκφοβισμός είναι η σύγχρονη διαδικτυακή έκδοση του παραδοσιακού εκφοβισμού και αναφέρεται σε οποιαδήποτε πράξη ψυχολογικής κακοποίησης, όπως η επιθετικότητα, η απειλή, η ταπείνωση, ο αποκλεισμός ή η παρενοχλητική παρακολούθηση, η οποία πραγματοποιείται μέσω του διαδικτύου επανειλημμένα κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου, σε τακτά ή μη διαστήματα.  

Αυτές οι επιθετικές πράξεις πραγματοποιούνται από ένα άτομο ή μια ομάδα ατόμων, μέσω των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας (π.χ., Facebook,  ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, εικονικά δωμάτια συνομιλίας/chat rooms). Ο στόχος είναι ένα θύμα το οποίο δεν είναι σε θέση να υπερασπιστεί εύκολα τον εαυτό του. Οι δράστες δεν έρχονται σε άμεση επαφή με το θύμα, αλλά είναι κρυμμένοι πίσω από την οθόνη του υπολογιστή ή του κινητού τους τηλεφώνου, και συνήθως χρησιμοποιούν ψεύτικη ταυτότητα. Μπορούν να προσβάλλουν τα θύματά τους όποτε και με όποιον τρόπο θελήσουν ή ακόμα και να τα εκθέσουν δημόσια.

Πότε χρειάζεται να ανησυχήσω για το γεγονός ότι το παιδί μου δέχεται εκφοβισμό;

Παρόλο που τα περισσότερα παιδιά και οι περισσότεροι έφηβοι που υφίστανται ή ασκούν εκφοβισμό δεν ζητούν βοήθεια ή δεν μιλάνε για αυτό, υπάρχουν μερικές προειδοποιητικές ενδείξεις που ίσως υποδεικνύουν ότι ένα παιδί δέχεται εκφοβισμό ή εκφοβίζει το ίδιο άλλα παιδιά. Οι περισσότερες από αυτές τις ενδείξεις ισχύουν και στην περίπτωση που ένα παιδί ή ένας έφηβος είναι θύμα κυβερνοεκφοβισμού.

Ενδείξεις που υποδεικνύουν ότι ένα παιδί ή ένας έφηβος ίσως έχει πέσει θύμα εκφοβισμού ή κυβερνοεκφοβισμού:

• Ρούχα, βιβλία ή άλλα προσωπικά αντικείμενα του έχουν χαθεί, έχουν σκιστεί ή έχουν υποστεί φθορές ή βλάβες.
• Ανεξήγητα κοψίματα, μελανιές και γρατζουνιές στο σώμα. 
• Λίγοι ή καθόλου φίλοι με τους οποίους κάνει παρέα ή ξαφνική απώλεια φίλων.
• Φόβος ή άρνηση να πάει στο σχολείο και να συμμετέχει σε σχολικές δραστηριότητες, ή το να βρίσκει και να σκαρφίζεται δικαιολογίες για να μην πάει.
• Συχνοί πονοκέφαλοι ή πόνοι στο στομάχι, το να νιώθει άρρωστο ή να προφασίζεται το άρρωστο.
• Πτώση της σχολικής βαθμολογίας ή απώλεια ενδιαφέροντος για τη σχολική μελέτη.
• Εμφανής θλίψη, άγχος, μειωμένη αυτοεκτίμηση, ευερεθιστότητα ή καταθλιπτική διάθεση. 
• Δυσκολία στον ύπνο ή συχνοί εφιάλτες.
• Αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες και είτε απώλεια όρεξης είτε καταναγκαστικό φαγητό.
• Αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, όπως το να κάνει φυγές από το σπίτι, να αυτοτραυματίζεται ή να μιλά για αυτοκτονία.

Ενδείξεις που υποδεικνύουν ότι ένα παιδί ή ένας έφηβος ίσως ασκεί εκφοβισμό ή κυβερνοεκφοβισμό σε άλλα παιδιά:

• Το να εμπλέκεται σε σωματικούς ή λεκτικούς καβγάδες.
• Το να έχει  φίλους που εκφοβίζουν άλλα παιδιά.
• Το να είναι εξαιρετικά επιθετικό.
• Το να το στέλνουν συχνά στο γραφείο του διευθυντή ή να το βάζουν συχνά τιμωρία.
• Το να έχει ανεξήγητα παραπάνω χρήματα ή καινούργια πράγματα.
• Το να ρίχνει το φταίξιμο για τις λανθασμένες πράξεις του στους άλλους.
• Το να είναι ανταγωνιστικό και ανησυχεί για τη φήμη ή τη δημοφιλία του.

Τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω το παιδί μου που είναι θύμα εκφοβισμού ή κυβερνοεκφοβισμού; 

Οι γονείς/φροντιστές γνωρίζουν τα παιδιά τους καλύτερα από όλους. Όσο πιο νωρίς συζητήσετε με το παιδί σας για τις καταστάσεις του εκφοβισμού, τόσο πιο εύκολο θα είναι για εκείνο να σας ανοιχτεί και να σας αποκαλύψει αν του έχει συμβεί. Εάν είστε γονέας/φροντιστής και ανησυχείτε ότι το παιδί σας μπορεί να εμπλέκεται σε εκφοβισμό, είτε ως θύμα είτε ως θύτης, υπάρχουν μερικά πράγματα που μπορείτε να δοκιμάσετε να κάνετε:

Αφού μιλήσετε με το παιδί σας και μάθετε πώς ακριβώς έχουν τα πράγματα, μπορείτε να δοκιμάσετε τις ακόλουθες συμβουλές για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού:

Εάν έχετε ήδη δοκιμάσει ορισμένες ή τις περισσότερες από αυτές τις προτάσεις, και οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει το παιδί σας επιμένουν, ίσως είναι η κατάλληλη στιγμή να αναζητήσετε επαγγελματική υποστήριξη.

Τι είδους επαγγελματική υποστήριξη μπορώ να αναζητήσω για να λάβω βοήθεια;

Πολλές φορές, οι γονείς/φροντιστές βιώνουν ένα αίσθημα ντροπής, ανεπάρκειας ή ακόμα και ενοχής όταν το παιδί τους αντιμετωπίζει δυσκολίες οι οποίες σχετίζονται με εκφοβισμό. Εάν ανησυχείτε για το παιδί σας, μπορείτε να λάβετε υποστήριξη και καθοδήγηση. Επικοινωνήστε τις ανησυχίες σας στον παιδίατρό σας κατά τη διάρκεια των επισκέψεών σας αλλά και στο διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στις επισκέψεις σας.

Ο παιδίατρος ή ο οικογενειακός γιατρός μπορεί να σας βοηθήσει σχετικά με τις αρχικές σας ανησυχίες και να σας παραπέμψει σε εξειδικευμένους επαγγελματίες. Επίσης, εφόσον είναι εφικτό, θα σας βοηθούσε να συμβουλευτείτε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Οι επαγγελματίες αυτοί συνεργάζονται και με τους γονείς/φροντιστές, και τους μαθαίνουν πώς μπορούν να υποστηρίζουν τα παιδιά τους εκτός των θεραπευτικών συνεδριών.

Το δημόσιο σύστημα παρέχει υπηρεσίες στο κοινό μέσω των υπηρεσιών ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων και των Κέντρων Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ.).

Πού μπορώ να βρω περισσότερες πληροφορίες;

Εάν θέλετε να μάθετε περισσότερες πληροφορίες για τις πιο κοντινές διαθέσιμες υπηρεσίες του εκπαιδευτικού συστήματος και του συστήματος δημόσιας υγείας για την παροχή βοήθειας στα παιδιά και τους εφήβους σε όλη τη χώρα, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας Χαρτογράφηση Υπηρεσιών εδώ.

Μπορείτε επίσης να βρείτε περισσότερες πληροφορίες σαρώνοντας με την κάμερα του τηλεφώνου σας τον παρακάτω κωδικό QR ή πατώντας στο σύνδεσμο εδώ.