Ποια είναι η τυπική ανάπτυξη;

Δεν είναι εύκολο να μεγαλώνει κανείς. Στο πλαίσιο της τυπικής ανάπτυξης, όλα τα παιδιά είναι αναμενόμενο  να  παρουσιάσουν συμπεριφορές που θα προκαλέσουν πιθανή αναστάτωση και δυσκολίες.  Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, χρειάζεται να μάθουν πολλά πράγματα: Χρειάζεται να μάθουν πώς να περπατούν και πώς να μιλούν, πώς να κατανοούν και πώς να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, πώς να επικοινωνούν και πώς να κάνουν παρέα με τους συνομηλίκους τους αλλά και με μεγαλύτερα άτομα, καθώς και πώς να διαχωρίζουν ποιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές σε κάθε περίσταση της ζωής τους και ποιες όχι. Με τόσα πράγματα που καλούνται να μάθουν, μπορεί να δυσκολευτούν ή να καθυστερήσουν να αποκτήσουν ορισμένες δεξιότητες, να κατανοήσουν και να διαχειριστούν δύσκολα συναισθήματα και να επιδείξουν την κατάλληλη συμπεριφορά ανά πάσα στιγμή. 

Εάν κάποιες δυσκολίες του παιδιού μου είναι συνηθισμένες ή τυπικές, πότε χρειάζεται να ανησυχήσω;

Δεν είναι εύκολο να διαχωρίσει κανείς μια τυπική από μια μη τυπική συμπεριφορά. Κατά κανόνα, ωστόσο, υπάρχουν έξι πράγματα που μπορούν να μας βοηθήσουν να τις διαχωρίσουμε:  

• Συχνότητα. Οι περισσότερες ανησυχίες προκύπτουν όταν η συχνότητα με την οποία εκδηλώνονται ορισμένα συναισθήματα και συμπεριφορές παρεμβαίνει και εμποδίζει τη ζωή του παιδιού και του εφήβου. Για παράδειγμα, είναι αναμενόμενο να ανησυχούμε κατά καιρούς όταν ερχόμαστε στη ζωή μας αντιμέτωποι με καινούργιες ή απαιτητικές καταστάσεις. Όμως, το να ανησυχούμε όλη την ώρα, κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας ή καθημερινά, ίσως είναι ανησυχητικό.     
• Ένταση. Τα περισσότερα παιδιά και οι περισσότεροι έφηβοι εμφανίζουν ήπιες συναισθηματικές δυσκολίες ή δυσκολίες συμπεριφοράς. Είναι, για παράδειγμα, αναμενόμενο τα παιδιά προσχολικής ηλικίας να εκδηλώνουν  ήπιες εκρήξεις θυμού, και οι έφηβοι να παρουσιάζουν συναισθηματική αστάθεια και επιθετικότητα όταν οι άλλοι τους προκαλούν. Όταν, όμως, τέτοιες συμπεριφορές έχουν ως αποτέλεσμα υλικές καταστροφές  ή τη σκληρότητα προς τους ανθρώπους ή τα ζώα, τότε αποτελούν ένδειξη για σοβαρότερες  συναισθηματικές ή συμπεριφορικές  ανησυχίες.
• Διάρκεια. Ανησυχίες προκύπτουν, επίσης, όταν τα συναισθήματα ή οι συμπεριφορές διαρκούν περισσότερο από ό,τι αναμένεται για κάποια συγκεκριμένη περίσταση. Για παράδειγμα, είναι αναμενόμενο ένα παιδί να θυμώσει για λίγο ή να θυμώσει επειδή απογοητεύτηκε για κάτι που μόλις συνέβη ή που δεν συνέβη. Ωστόσο, το να αισθάνεται συχνά επίμονο θυμό, για περισσότερο από λίγες μέρες για παράδειγμα, μπορεί να αποτελεί λόγο ανησυχίας. 
• Συνθήκη. Οι συμπεριφορές και τα συναισθήματα αποτελούν, συνήθως, έναν τρόπο ανταπόκρισης σε όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οι συμπεριφορές που εκδηλώνονται ως απάντηση σε κάποια συγκεκριμένη συνθήκη διαφέρουν από τις συμπεριφορές εκείνες  που εκδηλώνονται ξαφνικά  χωρίς κάποιο εκλυτικό γεγονός. . Για παράδειγμα, το ξέσπασμα θυμού ενός μικρού παιδιού όταν το αναγκάζουν να διακόψει μια ευχάριστη για εκείνο δραστηριότητα, όπως το να περνάει χρόνο μπροστά σε μια οθόνη, είναι μάλλον μια τυπική αντίδραση σε σχέση με ένα ξέσπασμα θυμού που εκδηλώνεται εντελώς απροσδόκητα. 
• Ασυνήθεις συμπεριφορές/ασυνήθεις εμπειρίες. Ορισμένες συμπεριφορές/εμπειρίες δεν είναι συνηθισμένες και μπορεί να αποτελέσουν λόγο  ανησυχίας ανεξάρτητα από τη συχνότητα ή τη διάρκειά τους ή τη συνθήκη στην οποία εκδηλώνονται. Τέτοιου είδους συμπεριφορές/βιώματα περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, τους αυτοτραυματισμούς και τις ασυνήθιστες εμπειρίες που έχουν να κάνουν με τις αισθήσεις μας, όπως το να ακούει κανείς φωνές ή να βλέπει πράγματα που οι άλλοι δεν βλέπουν. Τέτοιες εμπειρίες χρήζουν άμεσης προσοχής από τον γονέα/φροντιστή ή από κάποιον επαγγελματία.
• Επίδραση στη λειτουργικότητα. Τέλος, ο πιο σημαντικός κανόνας όταν προσπαθούμε να αντιληφθούμε αν ένα συναίσθημα ή μια συμπεριφορά είναι τυπική ή όχι, είναι το να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις που έχει στην καθημερινή ζωή του παιδιού και της οικογένειάς του. Τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή του παιδιού στο σχολείο, στις σχέσεις του με τους φίλους του, στην οικογένειά του και στον ελεύθερο χρόνο του, είναι περισσότερο πιθανό να προκαλέσουν σοβαρές ανησυχίες από ό,τι τα συναισθήματα  και οι συμπεριφορές που  δεν επηρεάζουν την καθημερινή ζωή και δεν προκαλούν δυσφορία ή δυσκολίες.

Ποιοι προβληματισμοί σχετίζονται με τα παιδιά και τους εφήβους;

Οι προβληματισμοί για τα παιδιά και τους εφήβους χωρίζονται συνήθως σε τρεις βασικές κατηγορίες: 

• Η πρώτη κατηγορία αφορά στους προβληματισμούς που σχετίζονται με τη μάθηση κατά τη διαδικασία της ανάπτυξης. Οι προβληματισμοί που προκύπτουν από τέτοιου είδους δυσκολίες εμφανίζονται συνήθως πολύ νωρίς στη ζωή ενός παιδιού και  φανερώνουν την αδυναμία του να κατακτήσει τα αναμενόμενα ορόσημα ανάπτυξης και να αναπτύξει συγκεκριμένες δεξιότητες, όπως  η βάδιση, η ομιλία, η εκπαίδευση στη χρήση τουαλέτας. Επίσης να καθυστερήσει ή να δυσκολευτεί να μάθει καινούργια πράγματα, όπως ανάγνωση, γραφή, αριθμητική και αποτελεσματική επικοινωνία με τους άλλους. 
• Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει προβληματισμούς που σχετίζονται με τα συναισθήματα. Οι προβληματισμοί που προκαλούνται από τέτοιου είδους δυσκολίες εμφανίζονται είτε στα πρώτα χρόνια της ζωής είτε και αργότερα, όπως στη μετέπειτα παιδική ηλικία ή στην εφηβεία. Συνήθως, αφορούν στην εμπειρία έντονων συναισθημάτων, όπως ο φόβος, το άγχος, η λύπη και ο θυμός, και συνδέονται με την αποφυγή και την απόσυρση από ευχάριστες δραστηριότητες.   
• Η τρίτη και τελευταία κατηγορία περιλαμβάνει τους προβληματισμούς που σχετίζονται με τη συμπεριφορά. Οι προβληματισμοί που προκύπτουν από τέτοιου είδους δυσκολίες μπορεί να εμφανιστούν  είτε στα πρώτα χρόνια της ζωής είτε και αργότερα, όπως στη μετέπειτα παιδική ηλικία ή στην εφηβεία. Αντανακλούν δυσκολίες στην κατανόηση των κανόνων και των κοινωνικών συμβάσεων, που οδηγούν σε ακατάλληλες ή παραπτωματικές συμπεριφορές. Συνήθως, εμφανίζονται στα πιο εξωστρεφή παιδιά και εφήβους, καθώς και σε άτομα που αναζητούν νέες εμπειρίες και διέγερση αισθήσεων. 

Παρακάτω μπορείτε να βρείτε μια λίστα με τους πιο κοινούς προβληματισμούς για τα παιδιά και τους εφήβους. Οι συνοπτικοί οδηγοί αυτού του μερους προσεγγίζουν λεπτομερώς όλους αυτούς τους προβληματισμούς και παραπέμπουν σε επιπλέον υλικό και πληροφορίες, σε περίπτωση που ένα παιδί αντιμετωπίζει κάποια σοβαρή δυσκολία.