Είναι σύνηθες ή τυπικό φαινόμενο οι αυτοτραυματισμοί;
Όχι.
Καμιά μορφή αυτοτραυματισμού δεν αποτελεί τυπική συμπεριφορά. Ωστόσο, για να αποτρέψουμε τους αυτοτραυματισμούς και να τους διαχειριστούμε αποτελεσματικά όταν συμβαίνουν, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε μερικά πράγματα σχετικά με αυτούς.
Ορισμένοι άνθρωποι δηλώνουν ότι αυτοτραυματίζονται επειδή έτσι ξεχνιούνται και απαλύνεται ο έντονος συναισθηματικός πόνος που νιώθουν. Άλλοι πάλι δηλώνουν ότι το κάνουν επειδή νιώθουν μουδιασμένοι και οι αυτοτραυματισμοί τους βοηθούν να νιώσουν κάτι.
Οι αυτοτραυματισμοί γίνονται συνήθως στα κρυφά. Για ορισμένους ανθρώπους, ωστόσο, αποτελούν έναν τρόπο να ζητήσουν βοήθεια, καθώς μπορούν έτσι να επικοινωνήσουν την δυσφορία που νιώθουν και που δυσκολεύονται να το κάνουν με οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Για όσους κρύβουν τη συνήθεια να αυτοτραυματίζονται, η συνήθεια αυτή αποσκοπεί στη μείωση του συναισθηματικού πόνου που νιώθουν, ενώ για όσους τη μοιράζονται, αποτελεί έναν τρόπο να επικοινωνήσουν τα συναισθήματά τους. Όταν κάποιος βρεθεί να κόβει το δέρμα του, είναι πιθανό να προκαλέσει τη συμπόνια και παράλληλα την ανησυχία των άλλων.
Οι αυτοτραυματισμοί είναι αυτό που κάποιοι κλινικοί αποκαλούν «εργαλείο δυσπροσαρμοστικής αντιμετώπισης», γιατί δεν αποτελεί τον καλύτερο τρόπο διαχείρισης μιας δυσκολίας, παρόλο που ίσως προσφέρει κάποια προσωρινή ανακούφιση. Δυστυχώς, όμως, αυτή η ανακούφιση ενισχύει πολύ την αυτοτραυματική συμπεριφορά, με αποτέλεσμα κάποιοι να βασίζονται ίσως σε αυτή για να αντιμετωπίσουν ή να επικοινωνήσουν τα οδυνηρά συναισθήματά τους.
Όσο μεγαλύτερο είναι το χρονικό διάστημα που κάποιος αυτοτραυματίζεται, τόσο πιο δύσκολο γίνεται για εκείνον να διακόψει την συνήθεια αυτή. Είναι, επίσης, σύνηθες πολλοί από αυτούς που αυτοτραυματίζονται να αισθάνονται ντροπή για αυτό που κάνουν και να λένε ότι δεν θέλουν να το κάνουν πια. Ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, ωστόσο, χωρίς την κατάλληλη και εξειδικευμένη υποστήριξη, η διακοπή αυτής της συμπεριφοράς ενδέχεται να είναι πολύ δύσκολη.
Πότε χρειάζεται να δώσω ιδιαίτερη προσοχή στους αυτοτραυματισμούς;
Οι αυτοτραυματισμοί συνδέονται συνήθως με έντονα βασανιστικές καταστάσεις και χρειάζεται να αντιμετωπίζονται με σοβαρότητα κάθε φορά που εμφανίζονται. Κάποιες από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στη ζωή μπορεί να είναι πραγματικά απογοητευτικές και πολλές φορές δεν ξέρουμε τι να κάνουμε. Η χρήση, όμως, της τακτικής του αυτοτραυματισμού ως μεθόδου αντιμετώπισης του συναισθηματικού πόνου, του μουδιάσματος ή των συγκρούσεων που βιώνουμε, δεν βοηθά στην ουσία στη διευθέτηση των δυσκολιών μας. Παρόλο που οι αυτοτραυματισμοί μπορούν να μας προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση, μας προκαλούν σωματικό πόνο και μας αφήνουν σημάδια. Κάποιοι άνθρωποι ίσως να πίστευαν ότι το θέμα δεν είναι και τόσο σοβαρό. Μακροπρόθεσμα, όμως, οι αυτοτραυματισμοί έχουν αρνητικές επιπτώσεις, όπως αισθήματα ενοχής, ντροπής και μίσους για τον εαυτό μας. Εάν αυτοτραυματίζεσαι επειδή βιώνεις κάποια δυσκολία, δεν χρειάζεται να το αντιμετωπίσεις μόνος σου. Υπάρχει διαθέσιμη υποστήριξη και καθοδήγηση αυτή τη στιγμή.
Τι μπορώ να κάνω εάν αντιμετωπίζω δυσκολίες που σχετίζονται με αυτοτραυματισμούς;
Εάν περνάς κάποια δυσκολία και αυτοτραυματίζεσαι, δεν χρειάζεται να το αντιμετωπίσεις μόνος σου. Είναι σημαντικό να ζητήσεις βοήθεια και μάλιστα όσο πιο γρήγορα γίνεται.
- Ζήτησε βοήθεια από έναν ενήλικα που εμπιστεύεσαι. Οι ενήλικες που εμπιστευόμαστε είναι συνήθως οι γονείς/φροντιστές μας, άλλα μέλη της οικογένειάς μας ή κάποιος που είναι υπεύθυνος να μας φροντίζει. Ενημέρωσε τους ενήλικες που εμπιστεύεσαι για τις δυσκολίες σου. Μπορούν να σε στηρίξουν οι ίδιοι, αλλά και να σε βοηθήσουν να λάβεις επιπλέον βοήθεια που ίσως χρειάζεσαι.
- Δέξου τη βοήθεια που σου προσφέρει ένας ενήλικας που εμπιστεύεσαι. Μερικές φορές, τα άτομα του περιβάλλοντός παρατηρούν πότε κάτι δεν πάει καλά με εμάς. Όταν συμβαίνει αυτό, συνήθως μας προσεγγίζουν για να μας προσφέρουν τη βοήθειά τους. Παρόλο που κάποιες φορές δεν τα καταφέρνουν να μας προσεγγίσουν με τον καλύτερο τρόπο, εσύ εκμεταλλεύσου την ευκαιρία για να μοιραστείς τις δυσκολίες που βιώνεις. Κανείς δεν χρειάζεται να αντιμετωπίζει μόνος του τον μεγάλο πόνο και την έντονη δυσφορία.
Εάν νιώθεις την ακατανίκητη επιθυμία να αυτοτραυματιστείς, υπάρχουν κάποια πράγματα που μπορείς να δοκιμάσεις να κάνεις:
- Απόσπασε την προσοχή σου. Μερικές φορές, χρειαζόμαστε κάτι να αποσπάσει την προσοχή μας από αυτό που μας προκαλεί δυσφορία. Δοκίμασε να παρακολουθήσεις μια ταινία ή κάποια τηλεοπτική εκπομπή, να ακούσεις μουσική ή να ξεχαστείς με άλλες δραστηριότητες.
- Δοκίμασε άλλες εναλλακτικές λύσεις. Υπάρχουν ορισμένες εναλλακτικές λύσεις που ανακουφίζουν όπως οι αυτοτραυματισμοί, χωρίς να σου προκαλούν βλάβη. Για παράδειγμα, μπορείς:
- Να κρατήσεις ένα παγάκι στην παλάμη του χεριού σου, σφίγγοντάς το με τα δάχτυλά σου για όση ώρα αντέχεις.
- Να κάνεις ένα κρύο ντους ή να βάλεις το πρόσωπό σου σε ένα μπολ με κρύο νερό.
- Να δαγκώσεις ένα κομμάτι ωμής πιπεριάς.
- Να κάνεις πολύ έντονες κινήσεις, να τρέξεις ή να χοροπηδήσεις για περίπου πέντε λεπτά της ώρας.
- Κλείδωσε σε ένα μέρος τα εργαλεία που χρησιμοποιείς για να αυτοτραυματιστείς ή βάλε τα σε ένα μπολ με νερό μέσα στην κατάψυξη μέχρι το νερό να γίνει πάγος. Το να μην έχεις πρόσβαση στα εργαλεία που χρησιμοποιείς συνήθως για να αυτοτραυματιστείς είναι πολύ σημαντικό ώστε να αποφύγεις τη συμπεριφορά αυτή.
- Κάλεσε μια γραμμή βοήθειας. Εάν υπάρχουν κάποιες στιγμές που νιώθεις πως δεν μπορείς να τα βγάλεις πέρα μόνος σου, δοκίμασε να καλέσεις μια από τις διαθέσιμες τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας της χώρας.
Εκτός από το να ζητήσεις βοήθεια, αλλά και ενώ βρίσκεσαι στη διαδικασία αναζήτησης βοήθειας, υπάρχουν μερικά πράγματα που μπορείς να προσπαθήσεις να κάνεις ώστε να αποτρέψεις τους αυτοτραυματισμούς:
- Προσπάθησε να καταλάβεις ποια ερεθίσματα πυροδοτούν (ξεκινούν) την αυτοτραυματική σου συμπεριφορά («πυροδοτικά ερεθίσματα») και σε τι σε «εξυπηρετεί» ο αυτοτραυματισμός. Παρατήρησε προσεκτικά ποια συναισθήματα, σκέψεις, σωματικές αισθήσεις ή καταστάσεις πυροδοτούν την ακατανίκητη επιθυμία σου να αυτοτραυματιστείς. Προσπάθησε επίσης να σκεφτείς πώς θα νιώσεις αμέσως μετά τον αυτοτραυματισμό, ώστε να κατανοήσεις τι σου «προσφέρει» η συμπεριφορά αυτή.
- Ξεκαθάρισε μέσα σου για ποιους λόγους δεν θέλεις πια να αυτοτραυματίζεσαι. Καθώς οι αυτοτραυματισμοί προσφέρουν άμεση ανακούφιση, ορισμένες φορές είναι δύσκολο να θελήσουμε να τους σταματήσουμε. Ωστόσο, όταν κοιτάξουμε λίγο πιο προσεκτικά, θα παρατηρήσουμε ότι το να αυτοτραυματιζόμαστε βλάπτει τη σχολική μας ζωή, τις κοινωνικές μας σχέσεις, καθώς και τη σχέση μας με τον εαυτό μας. Σκέψου, λοιπόν, τι ζωή θέλεις να έχεις και άφησε τα όλα να σε οδηγήσουν προς ένα σκοπό ώστε να σταματήσεις να αυτοτραυματίζεσαι.
- Να θυμάσαι τα καλά πράγματα για τον εαυτό σου. Όταν αυτοτραυματιζόμαστε, είναι σύνηθες να μην έχουμε επίσης διάθεση και να μη νιώθουμε και τόσο καλά με τον εαυτό μας. Προσπάθησε, λοιπόν, να θυμάσαι τα καλά πράγματα για τον εαυτό σου, τα δυνατά σου σημεία και όλα εκείνα που σε κάνουν ενδιαφέροντα. Ο καθένας μας είναι μοναδικός με τον δικό του διαφορετικό τρόπο.
- Να θυμάσαι ότι δεν είσαι ένοχος για τίποτα και ότι δεν αξίζεις κανενός είδους τιμωρία. Μερικές φορές, νιώθουμε πραγματικά άσχημα για τον εαυτό μας. Κάποιες φορές ίσως ακόμα και να πιστεύουμε ότι έχουμε λόγους να νιώθουμε έτσι. Αλλά σε κάθε περίπτωση, όλοι μας αξίζουμε να μας συμπεριφέρονται με ευγένεια και σεβασμό. Έτσι, ακόμα και αν νιώθεις άσχημα για τον εαυτό σου ή για κάτι που έκανε, μην ξεχνάς ότι σου αξίζει να σου συμπεριφέρονται με ευγένεια και να μην σε τιμωρούν. Ακόμα και όταν κάνουμε λάθη, μπορούμε να τα επανορθώσουμε.
- Δοκίμασε νέες εμπειρίες. Δοκίμασε, για παράδειγμα, να συμμετέχεις σε νέες κοινωνικές δραστηριότητες ή να ενταχθείς σε σχολικούς ομίλους. Επειδή όταν αυτοτραυματιζόμαστε έχουμε την τάση να αποσυρόμαστε από τον περίγυρό μας, είναι σημαντικό να είμαστε μαζί με άλλους και να συμμετέχουμε σε ευχάριστες δραστηριότητες.
- Να αθλείσαι, να τρως καλά και να κάνεις πράγματα που σε ευχαριστούν. Η διατήρηση της σωματικής ευεξίας και η συμμετοχή σε ευχάριστες δραστηριότητες μπορεί να βελτιώσουν τη διάθεσή σου και να σε βοηθήσουν να μεταθέτεις κάποιες φορές την προσοχή σου σε κάτι παραγωγικό.
- Παρατήρησε προσεκτικά και αναζήτησε βοήθεια σε περίπτωση που έχεις άλλες ψυχολογικές δυσκολίες. Εάν παρατηρήσεις ότι αντιμετωπίζεις και άλλες ψυχολογικές δυσκολίες (π.χ., επίμονη θλίψη, θυμό, υπερβολικές ανησυχίες, φόβους κ.λπ.), αναζήτησε βοήθεια. Έτσι, οι παράγοντες αυτοί δεν θα αυξήσουν τον κίνδυνο να επιχειρήσεις να αυτοτραυματιστείς.
- Αναγνώρισε και αποδέξου την πρόοδό σου. Όταν σημειώνεις πρόοδο, είναι σημαντικό να την αναγνωρίζεις. Επαίνεσε τον εαυτό σου για κάθε προσπάθεια που κάνεις για να ξεπεράσεις την ακατανίκητη επιθυμία σου να αυτοτραυματίζεσαι.
Απόφυγε να προσπαθήσεις να «διορθώσεις» μόνος σου τις δυσκολίες που αντιμετωπίζεις σε σχέση με τους αυτοτραυματισμούς. Είναι καλύτερο να απευθυνθείς σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, ο οποίος μπορεί να σε βοηθήσει εκτιμώντας τους λόγους για τους οποίους αυτοτραυματίζεσαι και τις συναισθηματικές δυσκολίες που βιώνεις.
Τι είδους επαγγελματική υποστήριξη μπορεί να με βοηθήσει;
Πολλές φορές έχουμε αισθήματα ντροπής, ανεπάρκειας ή ενοχής όταν αυτοτραυματιζόμαστε. Εάν νομίζεις ότι αντιμετωπίζεις τέτοιες δυσκολίες, υπάρχει διαθέσιμη υποστήριξη και καθοδήγηση αυτή τη στιγμή.
Ο παιδίατρος ή ο οικογενειακός γιατρός μπορεί να σε βοηθήσει να αντιμετωπίσεις τους αρχικούς σου προβληματισμούς και να σε παραπέμψει σε ειδικούς επαγγελματίες. Επίσης, εφόσον είναι εφικτό, μια επίσκεψη σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορεί να αποδειχθεί ωφέλιμη.
Το δημόσιο σύστημα υγείας και το δημόσιο σύστημα παιδείας παρέχουν υπηρεσίες μέσω των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας παιδιών και εφήβων και των Κέντρων Διεπιστημονικής Αξιολόγησης, Συμβουλευτικής και Υποστήριξης (ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ.).
Πού μπορώ να βρω περισσότερες πληροφορίες;
Εάν θέλετε να μάθετε περισσότερες πληροφορίες για τις πιο κοντινές διαθέσιμες υπηρεσίες του εκπαιδευτικού συστήματος και του συστήματος δημόσιας υγείας για την παροχή βοήθειας στα παιδιά και τους εφήβους σε όλη τη χώρα, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα μας Χαρτογράφηση Υπηρεσιών εδώ.
Μπορείτε επίσης να βρείτε περισσότερες πληροφορίες σαρώνοντας με την κάμερα του τηλεφώνου σας τον παρακάτω κωδικό QR ή πατώντας στο σύνδεσμο εδώ.
