Ποια είναι η τυπική ανάπτυξη;

Ένα παιδί κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του μπορεί να αντιμετωπίσει διάφορες προκλήσεις. Στο πλαίσιο της τυπικής ανάπτυξης, όλα τα παιδιά θα παρουσιάσουν συμπεριφορές που θα προκαλέσουν αναστάτωση και δυσκολίες, κάτι που είναι, ωστόσο, αναμενόμενο. Καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, χρειάζεται να μάθουν πολλά πράγματα. Χρειάζεται να μάθουν πώς να περπατούν και πώς να μιλούν, πώς να κατανοούν και πώς να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους, πώς να επικοινωνούν και πώς να κάνουν παρέα με τους συνομηλίκους τους αλλά και με μεγαλύτερα άτομα, και πώς να διαχωρίζουν ποιες συμπεριφορές είναι αποδεκτές σε κάθε περίσταση της ζωής τους. Με τόσα πράγματα που καλούνται τα παιδιά να μάθουν, αναμένεται ότι ίσως δυσκολευτούν ή καθυστερήσουν να αποκτήσουν ορισμένες δεξιότητες, να κατανοήσουν και να διαχειριστούν δύσκολα συναισθήματα και να επιδείξουν την κατάλληλη συμπεριφορά ανά πάσα στιγμή. 

Εάν κάποιες δυσκολίες του μαθητή μου είναι συνηθισμένες ή τυπικές, πότε χρειάζεται να ανησυχήσω;

Δεν είναι εύκολο να διαχωρίσει κανείς μια τυπική από μια μη τυπική συμπεριφορά. Κατά κανόνα, ωστόσο, υπάρχουν έξι πράγματα που μπορούν να μας βοηθήσουν να τις διαχωρίσουμε:  

• Συχνότητα. Όταν ορισμένα συναισθήματα και συμπεριφορές εκδηλώνονται με τέτοια συχνότητα που παρεμβαίνουν και εμποδίζουν τη ζωή του παιδιού και του εφήβου, τότε κυρίως προκύπτουν ανησυχίες. Για παράδειγμα, είναι αναμενόμενο να ανησυχούμε κατά καιρούς όταν ερχόμαστε στη ζωή μας αντιμέτωποι με καινούργιες ή απαιτητικές καταστάσεις. Όμως, το να ανησυχούμε όλη την ώρα, κατά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας ή καθημερινά, πιθανόν να μας προβληματίσει.     
• Ένταση. Τα περισσότερα παιδιά και οι περισσότεροι έφηβοι εμφανίζουν ήπιες συναισθηματικές δυσκολίες ή δυσκολίες συμπεριφοράς. Είναι, για παράδειγμα, αναμενόμενο τα παιδιά προσχολικής ηλικίας να εκδηλώνουν  ήπιες εκρήξεις θυμού, και οι έφηβοι να παρουσιάζουν συναισθηματική αστάθεια και επιθετικότητα όταν οι άλλοι τους προκαλούν. Όταν, όμως, τέτοιες συμπεριφορές έχουν ως αποτέλεσμα υλικές καταστροφές  ή σκληρότητα προς τους ανθρώπους ή τα ζώα, τότε αποτελούν ένδειξη για πιο σοβαρές συναισθηματικές ή συμπεριφορικές ανησυχίες.
• Διάρκεια. Ανησυχίες προκύπτουν, επίσης, όταν τα συναισθήματα ή οι συμπεριφορές διαρκούν περισσότερο από ό,τι αναμένεται για κάποια συγκεκριμένη περίσταση. Για παράδειγμα, είναι αναμενόμενο ένα παιδί να θυμώσει για λίγο ή να θυμώσει επειδή απογοητεύτηκε για κάτι που μόλις συνέβη ή που δεν συνέβη. Ωστόσο για παράδειγμα, το να αισθάνεται συχνά επίμονο θυμό, για περισσότερο από λίγες μέρες μπορεί να αποτελεί λόγο ανησυχίας. 
• Συνθήκη. Οι συμπεριφορές και τα συναισθήματα αποτελούν, συνήθως, έναν τρόπο ανταπόκρισης σε όσα συμβαίνουν γύρω μας. Οι συμπεριφορές που εκδηλώνονται ως απάντηση σε κάποια συγκεκριμένη συνθήκη διαφέρουν από τις συμπεριφορές εκείνες  που εκδηλώνονται ξαφνικά  χωρίς κάποιο εκλυτικό γεγονός. Για παράδειγμα, το ξέσπασμα θυμού ενός μικρού παιδιού όταν το αναγκάζουν να διακόψει μια ευχάριστη για εκείνο δραστηριότητα, όπως το να περνάει χρόνο μπροστά σε μια οθόνη, είναι μάλλον μια τυπική αντίδραση σε σχέση με ένα ξέσπασμα θυμού που εκδηλώνεται εντελώς απροσδόκητα. 
• Ασυνήθεις συμπεριφορές/ασυνήθεις εμπειρίες. Ορισμένες συμπεριφορές/εμπειρίες είναι ασυνήθεις και μπορεί να αποτελέσουν λόγο ανησυχίας ανεξάρτητα από τη συχνότητα τη διάρκειά τους ή τη συνθήκη στην οποία εκδηλώνονται. Τέτοιου είδους εμπειρίες περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, τον αυτοτραυματισμό και τις ασυνήθιστες εμπειρίες που έχουν να κάνουν με τις αισθήσεις μας, όπως το να ακούει κανείς φωνές ή να βλέπει πράγματα που οι άλλοι δεν βλέπουν. Τέτοιες εμπειρίες χρειάζονται άμεση προσοχή, ενημέρωση του γονέα/φροντιστή και από κάποιον επαγγελματία.
• Επίδραση στη λειτουργικότητα. Τέλος, ο πιο σημαντικός κανόνας όταν προσπαθούμε να αντιληφθούμε αν ένα συναίσθημα ή μια συμπεριφορά είναι τυπική ή όχι, είναι το να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε τις επιπτώσεις που έχει στην καθημερινή ζωή του παιδιού και της οικογένειάς του. Τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που παρεμβαίνουν στην καθημερινή ζωή του παιδιού στο σχολείο, στις σχέσεις του με τους φίλους του, στην οικογένειά του και στον ελεύθερο χρόνο του, είναι περισσότερο πιθανό να προκαλέσουν σοβαρές ανησυχίες από ό,τι τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές που δεν επηρεάζουν την καθημερινή ζωή και δεν προκαλούν δυσφορία ή δυσκολίες. 

Ποια θέματα που σχετίζονται με τα παιδιά και τους εφήβους μπορεί να μας προβληματίσουν;

Τα θέματα που θα μπορούσαν να μας προβληματίσουν σε σχέση με τα παιδιά και τους εφήβους χωρίζονται συνήθως σε τρεις βασικές κατηγορίες: 

• Η πρώτη κατηγορία αφορά στα θέματα που σχετίζονται με τη μάθηση κατά τη διαδικασία της ανάπτυξης. Οι προβληματισμοί που προκύπτουν από τέτοιου είδους δυσκολίες εμφανίζονται συνήθως πολύ νωρίς στη ζωή ενός παιδιού και  φανερώνουν την αδυναμία του να κατακτήσει τα αναμενόμενα ορόσημα ανάπτυξης και να αναπτύξει συγκεκριμένες δεξιότητες, όπως  να καθυστερήσει ή να δυσκολευτεί να μάθει καινούργια πράγματα, όπως ανάγνωση, γραφή, αριθμητική και αποτελεσματική επικοινωνία με τους άλλους.
• Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει θέματα  που σχετίζονται με τα συναισθήματα. Οι προβληματισμοί που προκαλούνται από τέτοιου είδους δυσκολίες εμφανίζονται είτε στα πρώτα χρόνια της ζωής είτε και αργότερα, όπως στη μετέπειτα παιδική ηλικία ή στην εφηβεία. Συνήθως, αφορούν στην εμπειρία έντονων συναισθημάτων, όπως ο φόβος, το άγχος, η λύπη και ο θυμός, και συχνά συνδέονται με την αποφυγή και την απόσυρση από ευχάριστες δραστηριότητες. 
• Η τρίτη και τελευταία κατηγορία περιλαμβάνει ζητήματα που σχετίζονται με τη συμπεριφορά. Οι προβληματισμοί που προκύπτουν από τέτοιου είδους δυσκολίες μπορεί να εμφανιστούν  είτε στα πρώτα χρόνια της ζωής είτε και αργότερα, όπως στη μετέπειτα παιδική ηλικία ή στην εφηβεία. Αντανακλούν δυσκολίες στην κατανόηση των κανόνων και των κοινωνικών συμβάσεων, που οδηγούν σε ακατάλληλες ή παραβατικές συμπεριφορές. Συνήθως, εμφανίζονται στα πιο εξωστρεφή παιδιά και τους πιο εξωστρεφείς εφήβους, καθώς και σε άτομα που αναζητούν νέες εμπειρίες και διέγερση αισθήσεων. 

Παρακάτω μπορείτε να βρείτε μια λίστα με τους πιο συνήθεις προβληματισμούς για τα παιδιά και τους εφήβους. Οι συνοπτικοί οδηγοί αυτού του πακέτου προσεγγίζουν λεπτομερώς όλους αυτούς τους προβληματισμούς και παραπέμπουν σε περαιτέρω υλικό και πληροφορίες, σε περίπτωση που ένα παιδί αντιμετωπίζει κάποια σοβαρή δυσκολία.